Osada położona między rzeką Obrą a jeziorem Błędno, swoją historią sięga X/XI wieku. Jej nazwa wywodzi się od staropolskiego imienia Zbąsz. Najstarsza pisana wzmianka o Zbąszyniu pochodzi z 1231 r. , natomiast w 1238 r. wspomina się o plebanie i istnieniu kościoła. Rozwój osady następował obok grodu kasztelańskiego. Dokładna data lokacji miasta nie jest znana, prawdopodobnie prawa miejskie otrzymało przed rokiem 1311. Usytuowanie przy ważnym szlaku handlowym wiodącym z Poznania do Łużyc przyczyniło się do powstania w XIII wieku wielu komór celnych. Do schyłku XIV wieku miasto było własnością królewską i książęcą.
W 1393 roku Zbąszyń stał się dobrem prywatnym należącym do Nałęczów z Nowego Dworu Mazowieckiego. W XV wieku król Władysław Jagiełło podarował miasto wojewodzie mazowieckiemu Janowi Głowaczowi. Rodzina ta przyjęła nazwisko Zbąskich.
W XV wieku miasto staje się ważnym ośrodkiem ruchu husyckiego, którego głównym przedstawicielem w Polsce był ówczesny właściciel Zbąszynia - Abraham Zbąski.
Od 1613 r. Zbąszyń jest własnością rodu Ciświckich, którzy dokończyli rozpoczętą wcześniej budowę potężnej twierdzy w stylu pallazzo in fortezza, której pozostałości zachowały się do dziś w parku miejskim. Od 1700 r. miasto przechodzi w posiadanie rodziny Garczyńskich. Stefan Garczyński (wojewoda poznański, pisarz polityczny, autor dzieła „Anatomia Rzeczypospolitej”) sprowadził do miasta tkaczy, dziś dzielnica Nowe Domki, czyli Plac Wolności i okoliczne uliczki.
"Anatomia Rzeczypospolitey - Polskiey
Synom Oyczyzny ku przestrodze y poprawie tego
Co z kluby wypadło
Mianowicie, o sposobach zamnożenia Polskę ludem
pospolitym, konserwowaniu dziatwy wieiskiey przez
niedostatek y niewygody marnie ginący,
y wprowadzenia handlow y manufaktur zagranicznych.
Dawniej spisana, z Przydatkami teraz wydana"
Stafan Garczyński
W czasie rozbiorów dobra zbąszyńskie na krótko przechodzą na własność Francuza Jamesa de Pourtales-Gorgier, potem książęcej rodziny niemieckiej. W 1920 r. posiadłości zbąszyńskie wykupuje rodzina Skórzewskich.
W 1870 r. powstaje tu ważny węzeł kolejowy. W latach 1919 - 20 trwają walki powstańców wielkopolskich o odzyskanie miasta. Ostatecznie Zbąszyń przypada Polsce w dniu 17 stycznia 1920r. decyzją Traktatu Wersalskiego i staje się miejscowością graniczną. W czasie II wojny światowej miasto zostaje wyzwolone 29 stycznia 1945 r.
